آیا می‌دانید که اصفهان به‌عنوان شهر خلاق صنایع دستی ایران در فهرست جهانی سازمان یونسکو به ثبت رسیده است؟ آیا می‌دانید که بخش عمده‌ای از اقتصاد سنتی این استان بر مبنای تولید و عرضه صنایع دستی مختلف اداره می‌شود؟ این موضوع نشان می‌دهد که با سفر به این شهر تاریخی، چمدان سوغاتی‌های شما حسابی از صنایع دستی اصفهان پر خواهد شد. اما تا چه حد با صنایع دستی اصفهان آشنا هستید و آیا می‌دانید که با سفر به این شهر ذوق و هنر و فرهنگ، با چه آثار هنری فاخری روبرو خواهید شد؟ از شما دعوت می‌کنیم تا برای پاسخ به این سؤالات، تا پایان این مقاله همراه ما باشید.
1.خاتم کاری: صنایع دستی اصفهان
قدمت این هنر در ایران به بیش از 1000 سال می‌رسد و در ساخت آثاری از قبیل انواع جعبه‌های جواهرات، قلمدان، پایه خودکار و ظروف تزئینی به کار می‌رود. اشکال هندسی؛ بخصوص مثلث، عناصری محبوب در خاتم کاری هستند که شبیه موزاییک‌های کوچک کنار هم قرار می‌گیرند و یک هنر اصیل خلق می‌کنند. در گذشته، خاتم کاری بر روی استخوان شتر و چوب انجام می‌شد، اما امروزه روی مفتول‌های برنجی و استخوان عاج هم اجرا می‌شود.
پیشنهاد می‌کنیم برای آشنایی بیشتر با خاتم‌کاری، حتما مقاله «آشنایی با خاتم کاری» را مطالعه بفرمایید.
2. میناکاری: هنر ماندگار اصفهان
میناکاری هنری اصیل با قدمتی 5 هزار ساله است. در این هنر با استفاده از رنگ‌های معدنی بخصوص آبی و قلم‌موهای ظریف، بر روی طلا، نقره و مس نقوش و رنگ‌هایی ایجاد می‌شود که بسیار چشم‌نواز است. امروزه، این هنر بیشتر برای تزئین ظروف مسی به کار می‌رود، با این حال، ظروف میناکاری شده از جنس طلا و نقره هم جزو صنایع دستی گرانقیمت و مرغوب محسوب می‌شوند.
3. فیروزه کوبی: محبوب‌ترین صنایع دستی اصفهان
فیروزه کوبی یکی از صنایع دستی مختص شهر اصفهان است که برای اولین‌بار در دهه 40 توسط فردی به نام روبن یروشالمی؛ از کلیمیان ساکن اصفهان ابداع شد. پیش از او، سنگ‌های فیروزه برای تزیین انواع زیورآلات و جواهرات به کار می‌رفت، اما ابداع این هنرمند خلاق، این هنر زیبا را به سمت تزیین انواع ظروف مسی، برنجی و نقره‌ای کشاند.
در این هنر، قطعات ریز فیروزه، طی فرایندی به بدنه ظروف مسی و… می‌چسبند و پرداخت می‌شود. هرچقدر این سنگ‌ها ظریف‌تر باشند، ارزش کار هنری هم بالاتر خواهد رفت و حاصل کار، یک طرح موزاییکی خیره‌کننده و بسیار زیبا است.
برای آشنایی با این هنر، مقاله «فیروزه‌کوبی: هنری به رنگ آسمان» را بخوانید.
4. منبت کاری: هنر روی چوب
یکی دیگر از صنایع دستی اصفهان، هنر منبت‌کاری است که به عقیده برخی از کارشناسان، قدمت آن به قبل از دوران ساسانیان می‌رسد. در این هنر با کنده‌کاری روی سطوح چوبی، نقش و نگارهای زیبایی مانند طرح گل‌و‌بوته و مرغ خلق می‌شود و بدیهی است که قیمت اثر هنری بستگی به ظرافت و دقت نقش و جنس چوب مورد‌استفاده دارد. به طور معمول، منبت‌کاری روی چوب درخت‌های گردو، گلابی و شمشاد انجام می‌شود و محصول هنری تولید شده توسط اساتید برجسته این هنر، قابل‌مقایسه با منبت‌کاری با ماشین‌های حکاکی نیست.
5. معرق کاری
این هنر که به آن موزاییک‌سازی هم می‌گویند، در دوران ایلخانیان رونق فراوانی داشته است. البته امروزه هم معرق‌کاری، طرفدارن خاص خود را دارد. در این هنر، قطعات کوچک چوبی، مثل قطعه‌های پازل کنار هم قرار گرفته و طرح‌هایی ظریف و هنرمندانه به وجود می‌آورند.
6. مسگری اصفهان
هنر مسگری هم قدمتی 5 هزار‌ساله دارد و اوج آن را مربوط به زمان سلجوقیان می‌دانند. در این هنر، صنعتگر با استفاده از ورق‌های مسی، مبادرت به ساخت ظروف مختلفی می‌کند که بسته به ظرافت ساخت و قدمت می‌توانند قیمت‌های مختلفی داشته باشند. البته مسگری، مختص صنایع دستی اصفهان نیست و در شهرهای دیگری مانند کاشان، زنجان و کرمان هم اساتید برجسته‌ای در زمینه صنایع دستی مسی مشغول فعالیت هستند.
7. قلم زنی
این هنر از عصر هخامنشیان بر‌جای‌مانده و در آن، نقوشی مانند گل و مرغ، آیات قرآن، اشعار فارسی و… روی سطوح فلزی مانند طلا، نقره، مس و برنج حکاکی می‌شوند. ابزار کار، چکش‌های قلم‌زنی و قلم‌های مختلفی است که در کنار ذوق و ظرافت هنری هنرمندان، آثاری بی‌نظیر خلق می‌کنند. این هنر دارای 3 سبک شیرازی، تبریزی و اصفهانی است و قلم‌زنی‌های اصفهان جزو صنایع دستی محبوب این شهر هستند.
8. پارچه های قلمکار
اگر قصد خرید صنایع دستی اصفهان را دارید، پارچه‌های قلمکار را از قلم نیندازید. این پارچه‌ها که غالباً از جنس کتان و پنبه هستند می‌توانند به‌عنوان رومیزی، سفره و… زینت‌بخش منزل شما باشند. تنوع نقوش این پارچه‌ها و ترکیب رنگ آن‌ها بسیار زیبا است و از انواع نقوش گل‌و‌بوته و اسلیمی تا طرح‌های مینیاتوری، جانوران، وقایع تاریخی و… را در برمی‌گیرد. اوج این هنر مربوط به دوران صفویه و قاجار است و به آن چیت‌سازی هم می‌گویند.
9. ترمه اصفهان
یکی دیگر از صنایع دستی اصفهان، ترمه‌های اصفهانی است به دلیل سختی تولید آن، فقط با سفارش قبلی انجام می‌گیرد. به طور معمول، پارچه‌های ترمه اصفهان بر روی زمینه‌های تیره اجرا می‌شود و بر روی آن تزییناتی از قبیل منجوق‌دوزی، ملیله‌دوزی، پولک‌دوزی و سوکمه دوخته می‌شود. البته این هنر دستی هم مختص اصفهان نیست و همان‌طور که می‌دانید ترمه‌بافی در شهر یزد هم بسیار معروف است.
10. پارچه‌های زرباف
اوج این هنر مربوط به دوران صفویه است. اگرچه امروزه استفاده از آن‌ها رونق سابق را ندارد، با‌این‌حال، هنوز هم پارچه‌های زربفت یا زرباف، یکی از گران‌بهاترین صنایع دستی اصفهان است. دلیل این قیمت بالا، به‌کار‌رفتن ابریشم خالص در بافت این‌گونه پارچه‌ها است و حتی گاهی در بافت آن‌ها از رشته‌های ظریف طلا و نقره هم استفاده می‌شود. جالب است بدانید که زربفت را نفیس‌ترین و افسانه‌ای‌ترین پارچه ایرانی می‌دانند.
11. نقره و ملیله‌کاری
این هنر که از استان زنجان به اصفهان رسیده است یکی از هنرهای دستی بسیار زیبا و فاخر است. مفتول‌های نقره‌ای به شکل ملیله هستند و در قالب‌هایی از پیش آماده شده قرار می‌گیرند. به طور معمول، طرح‌های ملیله‌کاری تلفیقی از طرح‌های سنتی و اسلیمی است و چون مواد اولیه مورد‌استفاده در این هنر، گران است، محصولات ملیله‌کاری شده هم قیمت بالایی دارند. به همین دلیل و برای تولید مقرون‌به‌صرفه‌تر این آثار، به‌جای نقره از مس هم استفاده می‌کنند تا ارزش تمام شده محصول برای خریدار مناسب‌تر باشد.
12. قلمدان سازی
تاریخ دقیق پیدایش این هنر قدیمی مشخص نیست، با‌این‌حال، یافته‌های تاریخی نشان می‌دهد که به دلیل شکوفایی هنر خوشنویسی در دوران صفویه، قلمدان‌سازی هم در این دوره رونق یافت. خرید یک قلمدان زیبا می‌تواند یک سوغاتی بسیار زیبا و به‌یادماندنی باشد و اگر بخواهید در این باره بیشتر هزینه کنید باید بدانید که انواع قلمدان‌های گوهرنشان و طلاکوب، قیمت بالاتری دارند.
13. عبا بافی
یکی دیگر از صنایع دستی اصفهان، عبابافی است که در شهر نائین رواج بیشتری دارد. مواد اولیه مورد‌استفاده در این هنر از پشم و کرک شتر است و پس از گذراندن مراحل موکشی، حلاجی و نخ‌ریسی به‌عنوان نخ تولید شده در بافت عبا استفاده می‌شود. عباهای بافته شده بیشتر به رنگ‌های خرمایی، مشکی و سرخ تولید شده و غالباً به کشورهای حاشیه خلیج صادر می‌شوند.
14. نمدمالی
نمدمالی هم یکی از هنرهای قدیمی و اصیل سنتی است. در این هنر، پشم را تحت‌فشار، رطوبت و حرارت مشخصی قرار می‌دهند تا تارهای آن در‌هم تنیده شود. در نهایت از نمد، به‌عنوان یک زیر‌انداز گرم استفاده می‌شود که قیمت تمام شده آن نسبت به قالی و قالیچه مناسب‌تر است.
15. قالی بافی
شهر میمه اصفهان یکی از قطب‌های قالبی بافی در این استان است. تاریخ نشان می‌دهد که اوج شکوفایی این هنر مربوط به دوران صفویه بوده است و قالی‌های زربافت اصفهانی در دوران صفویه و قاجار، پیشکشی نفیس و فاخر محسوب می‌شدند. البته امروزه هم قالی‌های دست‌بافت، همچنان ارزش ذاتی خود را حفظ کرده‌اند و به طور معمول در بافت آن‌ها از نخ‌های پنبه‌ای کتان و پشم استفاده می‌شود.
16. سفال و سرامیک سازی
ظروف سفالی و سرامیکی با رنگ‌های شاد و زنده و نقش ماهی، گل‌و‌بوته و… جزو سوغاتی‌های ارزشمند اصفهان هستند. در تولید این محصولات، شهرهای نطنز و شهرضا، سهم بیشتری را به خود اختصاص داده‌اند.
17. نگارگری
تاریخ نشان می‌دهد که سده‌های چهارم، هفتم، هشتم و یازدهم، اوج شکوفایی این هنر در ایران بوده است. نگارگری، مکاتب گوناگونی دارد که مکتب اصفهان، یکی از آن‌ها است. در گذشته از این هنر برای تصویرسازی کتاب‌ها استفاده می‌کردند و غالباً شامل مضامین حماسی، ادبی و مذهبی بوده است. متأسفانه بسیاری از آثار پرده‌نگاری و دیوارنگاره‌ها که توسط اساتید برجسته نگارگری به تصویر کشیده شده بود، در زمان حمله مغول به ایران از بین رفت.
18. مینیاتور
مینیاتور یا خرده‌نگاری، هنر نقاشی ظریف و هنرمندانه‌ای است که در آن تصاویری با مضامین باستانی و عرفانی به ظهور می‌رسند. برخی بر این باورند که خاستگاه این هنر کشور چین بوده است و از چین به ایران رسیده است. با‌این‌حال، تلاش و زحمت هنرمندان ایران‌زمین، جایگاه جهانی هنر مینیاتور ایرانی را در رتبه‌ای بالاتر از چین قرار داده است. یکی از بزرگ‌ترین و مشهورترین هنرمندان این حوزه، استاد فرشچیان است که تاکنون آثار بی‌نظیری از قبیل تابلوی «ظهر عاشورا» و «ضامن آهو» را به تصویر کشیده است.
هلیاباکس با ارائه انواع صنایع دستی معتبر و ساخته دست هنرمندان اصفهانی از جمله محصولات خاتم‌کاری آقاجانی، در توسعه و رشد هنر صنایع دستی اصفهان نقشی هر چند کوچک دارد و این مایه‌یی افتخار ماست. شما می‌توانید انواع صنایع دستی را از فروشگاه اینترنتی هلیاباکس یا فروشگاه و نمایشگاه حضوری ما واقع در تهران، خیابان انقلاب تهیه بفرمایید.
سخن آخر
در این مطلب به معرفی مهم‌ترین صنایع دستی اصفهان پرداختیم. امیدواریم اطلاعات این مقاله برای شما مفید بوده باشد، اما حتما می‌دانید که سوغاتی‌های اصفهان به همین جا ختم نمی‌شود و شما با سفر به این شهر تاریخی می‌توانید در کنار انواع صنایع دستی و هنرهای سنتی این شهر اصیل، از خوراکی‌های خوشمزه و دلچسب آن مثل گز و پولکی هم بهره‌مند شوید. شاد و برقرار باشید.