هر گوشه‌ای از ایران، هنر و صنایع دستی مخصوص به خود را دارد. شیراز، شهر شعر و هنر، شهری تاریخی و فرهنگی است که از گذشته تا به امروز، هنر و صنایع دستی شیراز شهرت جهانی دارد. صنایع دستی شیراز، مانند دیگر شهرهای ایران، تنوع فراوانی دارد؛ از ظرف‌های فلزی با طرح‌های رنگارنگ تا فرش و جاجیم و حتی انواع پارچه با طرح‌های سنتی در بازار شیراز به چشم می‌آید.
صنایع دستی شیراز، بهترین گزینه برای خرید سوغات یا یادگاری در سفر به این شهر است. خوشبختانه، امروزه تنوع محصولات صنایع دستی به اندازه‌ای است که هر فرد با هر سلیقه و بودجه مالی، می‌تواند یکی از صنایع دستی را به عنوان سوغات با خود به یادگار ببرد. ظروف فلزی خاتم‌کاری، جعبه‌های چوبی خاتم‌کاری، ظروف میناکاری،قلم‌زنی، انواع فرش، گبه و جاجیم بخش کوچکی از هنر و صنایع دستی شیراز به حساب می‌آید. در این مقاله تصمیم داریم شما را با صنایع دستی این شهر تاریخی و پرشور و شعر بیشتر آشنا بسازیم. همراه ما باشید.
صنایع دستی شیراز، نمادی از فرهنگ و هنر ایرانی
پیش از هر چیز، لازم است یادآور شویم که صنایع دستی شیراز بسیار زیاد و متنوع است و در این بخش ما تنها به معروف‌ترین صنایع دستی شهر شیراز می‌پردازیم.
خاتم‌کاری: مهم‌ترین صنایع دستی شیراز
خاتم‌کاری ایران شهرت جهانی دارد و در این میان خاتم‌کاری شیراز از درجه اعتبار و شهرت بالایی برخوردار است. خاتم کاری در شهر شیراز قدمت طولانی دارد. پیش از ورود اسلام به ایران، خاتم‌کاران چوب‌های تک‌رنگ را به صورت مکعب چهار میلی‌متری برش می‌زدند و طرح‌های متنوع روی صفحات نصب و میخکوب می‌کردند. این روش خاتم‌کاری تا چند قرن بعد از ورود اسلام در ایران و به‌ویژه شیراز رایج بود. قدیمی‌ترین نمونه خاتم‌کاری به‌جا مانده نیز در شیراز است. خاتم‌کاری منبر مسجد عتیق شیراز امروزه نیز برای تماشا وجود دارد.
امروزه خاتم‌کاری در شیراز بر روی ظروف فلزی از جنس مس و نقره و یا بر روی جعبه‌های چوبی انجام می‌شود. گلدان، شکلات‌خوری و ظروف پذیرایی خاتم کاری در کنار جعبه‌های خاتم‌کاری در سایزهای مختلف، جعبه تخته نرد تمام خاتم‌کاری‌شده یا میزهای خاتم‌کاری شده، صنایع دستی خاتم‌کاری را به محصولات کاربردی و مناسب همه سلیقه‌ها تبدیل کرده است.
پیشنهاد می‌کنیم به منظور اینکه با هنر خاتم کاری بیشتر آشنا شوید، مقاله‌ی «خاتم‌کاری؛ هنر درخشان ایرانی » را مطالعه بفرمایید.
میناکاری سوغاتی از شهر شیراز
میناکاری علاوه بر اصفهان، در شهر شیراز نیز رونق دارد و کارگاه‌های مختلفی انواع صنایع دستی میناکاری را تولید می‌کنند. میناسازی را حاصل ترکیب عناصر خاک و آتش در نظر می‌گیرند و باور دارند پیوندی عمیق با روح انسان دارد. هنر میناکاری، تاریخی به اندازه‌ی پنج هزار سال دارد و بر مبنای زیباسازی فلزات با نقوشی سنتی ایرانی و با رنگ‌هایی که منشا طبیعی دارند، ساخته می‌شود.
پژوهشگران تاریخ پیدایش هنر میناکاری روی فلزات را به قرون چهارم تا ششم قبل از میلاد ارتباط می‌دهند. تاریخ صنایع دستی میناکاری در ایران به دوران هخامنشیان برمی‌گردد و بعد از آن، دوران ساسانیان و سلجوقیان اوج شکوفایی هنر میناکاری بوده است. در کل، سیر تحول صنایع دستی مینا کاری در ایران، نشانگر رشد و اهمیت این هنر در زمان‌های مختلف است و شهر اصفهان را می‌توان مرکز هنر میناکاری در ایران دانست.
صنایع دستی مینا کاری در شیراز، تنوع بالایی دارد و به همین دلیل با هر بودجه‌ای می‌توانید یک ظرف میناکاری با خود به خانه ببرید. صنایع دستی میناکاری، قابلیت استفاده به عنوان ظرف پذیرایی نیز دارند و در اثر شستشو آسیب نمی‌بینند. البته در صورت آسیب دیدن، با تکنیک‌های تعمیر صنایع دستی، مشکل پرطرف می‌شود.
گبه‌بافی: یادگاری از عشایر شیراز
گبه‌بافی یکی از صنایع دستی معروف شیراز است که محصول دست عشایر فارس است. در واقع عشایر از زمان گذشته، گبه را از پشم حیوانات و برای مصرف خودشان می‌بافتند. اما امروزه گبه به یکی از صنایع دستی شیراز بدل شده است. طول پرز‌ها (ریشه‌ها) در گبه بیشتر از قالی است. در گبه معمولا از طرح‌های ساده مانند: اشکال هندسی، گل، درخت و پرنده استفاده شده است. دلیل اصلی این است کع بافندگان بدون نقشه و با قدرت تجسم خود طرح‌ها را می‌بافتند.
قلم زنی: اوج ظرافت صنایع دستی شیراز
قلم‌زنی یکی از صنایع دستی نفیس شیراز است. قلم زنی در واقع تکنیکی است که با چکش و قلم‌های مختلف، بر روی فلزاتی مانند مس، نقره و طلا طرح‌هایی مانند گل و مرغ حک می‌شود. ظروف قلم‌زنی که بر روی مس کار شده است قیمت پایین‌تری دارند.
صنایع دستی مسی این روزها به دلیل قیمت مناسب و همینطور زیبایی رنگ مس، بیشتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. اگر مایل هستید در مورد ظروف و صنایع دستی مسی بیشتر بخوانید، مقاله‌ی «تاریخچه و اهمیت صنایع دستی مس در ایران» را مطالعه بفرمایید.
جاجیم بافی: زیراندازی از جنس صنایع دستی شیراز
جاجیم بافی یکی دیگر از هنرها و صنایع دستی شیراز است. جاجیم در واقع یک زیرانداز نازک‌تر از فرش است و معمولا از الیاف پشمی و نوارهای پارچه‌ای بافته می‌شود. در بافت جاجیم از طرح‌های سنتی استفاده می‌شود. امروزه جاجیم تنها به عنوان زیرانداز نیست و انواع محصولات مختلف از آن تولید می‌شود و حتی به عنوان رومیزی استفاده می‌شود. قیمت جاجیم نسبت به فرش کمتر است به همین دلیل انتخاب خوبی برای سوغات به دیگران است.
شیشه‌گری هنر ظریف شیراز
شیشه‌گری یکی از هنرها و صنعت‌های رایج در شیراز است. در این صنعت، اول ماده اولیه شیشه یعنی سیلیس را حرارت می‌دهند پس از ذوب شدن، با ترفندها و هنر دست صنعتگران شیشه، از آن انواع گلدان، قوری و ظروف مختلف می‌سازند.
بازار صنایع دستی شیراز
حالا که با بخش زیادی از صنایع دستی شیراز آشنا شدیم، این سوال پیش می‌آید که در سفر به شهر شیراز، از کجا می‌توانیم بهترین صنایع دستی را پیدا کنیم؟ چطور مطمئن باشیم که صنایع دستی انتخاب می‌کنیم، ساخته‌ی دست هنرمندان ایرانی است و با بهترین مواد اولیه ساخته شده است؟
در پاسخ باید گفت؛ بازارهای سنتی شیراز، بهترین محل برای خرید صنایع دستی شیراز است. از مهم‌ترین بازارهای صنایع دستی در شیراز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بازار وکیل، یکی از بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین بازارهای سنتی ایران است که در شیراز واقع شده است. این بازار در زمان حکومت زندیه در شیراز ساخته شد. در این بازار انواع صنایع دستی خاتم‌کاری، فیروزه‌کوبی، میناکاری، گبه و حتی پیراهن‌های پرچین و پر برق عشایر موجود است.
- بازار مسگرها، یکی دیگر از بازارهای سنتی شیراز است که بازاری برای عرضه انواع محصولات فلزکاری است. در این بازار، می‌توانید انواع مختلف ظروف مسی، برنجی، نقره‌ای و… را خریداری کنید.
- سرای مشیر، در یکی از فرعی‌های بازار شیراز قرار دارد و حتما باید از آن دیدن کنید. سرای مشیر مرکز انواع صنایع دستی شیراز و انواع سوغات این شهر است. فضای سرای مشیر نیز به تنهایی محلی زیبا و دلنشین است.
خرید صنایع دستی شیراز
همیشه لازم نیست برای خرید صنایع دستی شیراز، به شیراز سفر کنید. نمایشگاه حضوری هلیاباکس واقع در خیابان انقلاب و همچنین فروشگاه اینترنتی هلیاباکس مرکزی برای عرضه انواع صنایع دستی است. هلیاباکس، محل مناسبی برای مشاهده انواع صنایع دستی شیراز، اطلاع از جزئیات محصول و یک خرید به صرفه است.