تاریخ ایران، هنرمندان بی‌نظیر بسیاری را به خود دیده است؛ هنرمندانی که هر کدام با ذوق هنری و روح خلاق خود، شعله‌های تابان هنر و فرهنگ این سرزمین را همچنان فروزان نگه داشته‌اند. این روح خلاق با مرگ این هنرمندان از بین نمی‌رود و همچنان منبع الهام نسل‌های بعد از آن‌ها باقی خواهد ماند. اما این‌بار، به سراغ معرفی یکی از هنرمندان بی‌نظیر صنایع دستی ایران در زمینه قلم‌زنی و میناکاری رفته‌ایم و قصد داریم مروری اجمالی بر زندگی و آثار او داشته باشیم. با ما همراه باشید.
زندگی‌نامه آودیس هاکوبیان
آودیس هاکوبیان معروف به آوو در سال 1313 در خانواده‌ای هنردوست در شهر تبریز به دنیا آمد. در آن دوره، ارامنه و بخصوص ارامنه جلفا، صنعتگران ماهری بودند و بسیاری از تاج‌ها و جواهرات زینتی خانواده‌های سلطنتی قاجار از جمله عباس میرزا، ظل‌السلطان و… توسط زرگران و جواهرسازان ارمنی تأمین می‌شد. در این میان، استاد آرتزرونی آودیسیان هم یکی از هنرمندان برجسته در زمینه زرگری و قلم‌زنی در تبریز بود و آودیس توانست در کنار تحصیلات مقدماتی و متوسطه، به مدت 16 سال در کنار این استاد بی‌نظیر، فنون کار با فلزات را بیاموزد.
پس از آن، این هنرمند فرزانه راهی تهران شد و به خاطر مهارت بالا در هنرهای میناکاری و قلم‌زنی، به عنوان استاد دانشگاه تهران در دانشگاه هنر، به تدریس پرداخت.
استاد هاکوبیان علاوه بر قلم‌زنی و کنده‌کاری روی انواع فلزات، چوب و سنگ مرمر، یک نقاش چیره‌دست و توانا هم بود و شاگردان بسیاری را در زمینه‌های هنری مختلفی مانند مجسمه‌سازی، مینا کاری و قلم‌زنی تربیت کرد.
مختصری درباره هنر استاد هاکوبیان
حکاکی، هنر ایجاد نقوش مختلف سطحی و کم عمق با استفاده از ابزار نوک تیز بر روی انواع فلزات، چوب، سنگ و… است. اگرچه امروزه، شاهد ظهور این هنر در دنیای صنعت با دستگاه‌های لیزری هستیم، اما طبیعتا روح هنر دستی قلم‌زنی قابل مقایسه با نمونه‌های مشابه ماشینی نیست. استاد هاکوبیان، یکی از هنرمندان برجسته حکاک نقره ارمنی است که متأسفانه کمتر به او پرداخته شده است.
جالب است بدانید که استاد هاکوبیان قلم‌های فولادی مورد استفاده برای هنر قلم‌زنی و حکاکی را خودش می‌ساخت. برای این کار، ابتدا فولاد نقره‌ای را با استفاده از نورد به اندازه ابعاد مورد نظر در می‌آورد و پس از آن، با وسایلی مانند سوهان و… به نوک آن‌ها فرم داده و در نهایت برای استحکام بیشتر، قلم را آب می‌داد. او برای قلم‌زنی از قلم‌هایی مانند قلم رنده‌ای، قلم غلتکی، قلم جلا، قلم گرد، کونیک، گندگی، تیز قلم و قلم‌تراش استفاده می‌کرد.
منبع الهام استاد هاکوبیان، هنر هخامنشی و آثار مینیاتوری استاد محمود فرشچیان و استاد بهزاد بود. او معتقد بود که هنر هنرمندان فلزکار هخامنشی، دارای پیشینه‌ای اصیل و کیفیتی بی‌نظیر است که آن را در طول سالیان دراز همچنان استوار و قوی نگه داشته است.
امروزه بسیاری از آثار بی‌نظیر این هنرمند حکاک، زینت بخش موزه‌های ایران و جهان است. در این مورد می‌توان از موزه آستان قدس رضوی و موزه بانک مرکزی در ایران و موزه متروپولیتن در نیویورک، موزه اچمیادزین در ارمنستان و موزه‌هایی مانند منترال، توکیو، بیروت، ایروان، واتیکان و وین در جهان نام برد.
اگرچه تمام آثار استاد هاکوبیان، بی‌نظیر و تحسین‌برانگیز است، اما تابلوهای ظهر عاشورا و دو کبوتر را باید جزو شاهکارهای هنری آودیس هاکوبیان دانست. استاد هاکوبیان، تابلوی قلم‌زنی ظهر عاشورا را در طول 3 سال و با الهام از تابلوی نگارگری ظهر عاشورا، اثر استاد محمود فرشچیان خلق کرد. در درباره این تابلو گفته است: «من اولین ایرانی هستم که تابلوی مینیاتور را با قلم‌زنی و کنده‌کاری خلق می‌کنم.»
فعالیت های حرفه ای و جوایز استاد آودیس هاکوبیان
آودیس هاکوبیان در طول فعالیت‌های هنری خود در بیش از 30 نمایشگاه جهانی در کشورهایی مانند کانادا، آلمان، مکزیک، یوگسلاوی، بلژیک، دانمارک، لهستان و مجارستان شرکت کرد. مهارت استاد و روح خلاق او، باعث خلق آثاری شد که مورد توجه و تحسین فراوانی قرار گرفت و جوایز و تقدیرنامه‌های متعددی دریافت کرد. برای مثال؛ آوو در سال 1351 با حضور در نمایشگاه جهانی مونترال کانادا، 25 قطعه اثر شامل برجسته‌کاری و قلم‌زنی روی طلا و نقره را در معرض دید عموم قرار داد؛ آثاری که ظرافت و زیبایی آن‌ها، بازتاب رسانه‌ای گسترده‌ای داشت.
استاد هاکوبیان در سال 1353، با ارائه آثار خود در نمایشگاه جهانی مکزیکو سیتی و در رقابت با 36 استاد برجسته جهان، موفق به کسب مقام نخست این نمایشگاه و کسب دیپلم افتخار شد.
به‌علاوه، به نمایش درآمدن آثار استاد در نمایشگاه‌های داخلی ایران هم بازتاب گسترده‌ای داشت که تحسین اهالی هنر را برانگیخت. برخی از افتخارات ملی او به این ترتیب است:
- در سال 1355 هجری شمسی، مدال طلای نمایشگاه صنایع دستی ایران و عنوان صنعت‌گر ممتاز در قلم‌زنی به استاد هاکوبیان تعلق گرفت.
- این استاد برجسته در سال 1369 در نمایشگاه بین‌المللی اصفهان مورد تقدیر قرار گرفت.
- نمایشگاه بزرگ سراسری صنایع دستی در شیراز هم به پاس خدمات ارزنده استاد به جامعه هنری ایران و به مناسبت روز جهانی صنایع دستی (30 خرداد) از استاد تقدیر کرد.
- دریافت لوح یادبود سازمان صنایع دستی ایران به خاطر شرکت فعال در دومین نمایشگاه سراسری صنایع دستی هم از دیگر موفقیت‌های حرفه‌ای استاد بود.
- استاد هاکوبیان در مراسم تجلیل از پیشکسوتان هنرهای دستی به عنوان یکی از برجستگان و پیشکسوتان رشته حکاکی روی فلز مورد تقدیر قرار گرفت و یک قطعه پارچه زربفت همراه با لوح تقدیر با نشان مینا به او اعطاء شد.
سرانجام استاد آودیس هاکوبیان
و بالاخره عمر پربار استاد هاکوبیان پس از سال‌ها تلاش در زمینه حفظ و توسعه هنر ملی حکاکی، در سال 1384 و در سن 71 سالگی به پایان رسید. در روز خاکسپاری، اسقف اعظم سیبوه سرکیسیان (خلیفه ارامنه تهران)، نشان عالی « مسروپ ماشتوتس مقدس» را از طرف چاثلیق آرام اول به خانواده این هنرمند بی‌نظیر اعطاء کرد. این نشان به یاد مسروپ ماشتوتس؛ ابداع‌کننده الفبای زبان ارمنی نامگذاری شده است و به کسانی اعطاء می‌شود که برای پیشرفت اقتصادی جمهوری ارمنستان، تلاش‌ها و دست‌آوردهای قابل توجهی داشته‌اند. این دست‌آوردها شامل فعالیت‌های مختلفی در حوزه علوم طبیعی و اجتماعی، آموزش و پرورش، بهداشت، اختراعات، فرهنگ و… می‌شود.
امیدواریم این مطلب برای شما مفید بوده باشد. خوشحال می‌شویم. ما در هلیا باکس تلاش داریم در کنار عرضه انواع صنایع دستی، در شناساندن هنر ایرانی و هنرمندان گامی برداشته باشیم. از خواندن نظرات و پیشنهادات شما خوشحال خواهیم شد. اگر مایل هستید با زندگی و آثار هر یک از هنرمندان صنایع دستی ایران بیشتر آشنا شوید، برای ما در بخش نظرات بنویسید.