صنایع دستی میناکاری، هنری است بسیار قدیمی که سابقه آن در حدود چندین هزار است. هنرمندان با به کارگیری ابزار و لوازم میناکاری به خلق ظروف میناکاری می‌پرداختند. هنری درخشان و چشم‌نواز است و ترکیبی از عناصر خاک و آتش بر انواع فلز مانند: مس، طلا و نقره یا ظروف سفالی است. نقوش میناکاری، اغلب بر لعاب سفید و به رنگ آبی یا سبز و بعضی اوقات زرد و قرمز رنگ طراحی میشود.
بعضی از پژوهشگران حوزه تاریخ هنر، صنایع دستی میناکاری را به مصر باستان مربوط می‌دانند و پژوهشگرانی دیگر اعتقاد دارند که میناکاری در ایران شکل گرفته است و پس از آن به نقاط دیگر دنیا راه پیدا کرده است. بعضی باور دارند که هنر میناکاری در ایران، در عصر اشکانیان و ساسانیان شکل گرفته است، اگر چه شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد میناکاری در زمان هخامنشیان انجام می‌شده است.
امروزه شهر اصفهان به‌عنوان مرکز ظروف صنایع دستی میناکاری در ایران شناخته شده است و هنرمندان زیادی با آثار بی‌نظیر خود از این شهر به جهان معرفی شده‌اند. خرید صنایع دستی میناکاری یکی از مواردی هست که اغلب توریستهایی که به شهر اصفهان می‌آیند، به دنبال آن هستند.در این مقاله، ما قصد معرفی ابزارها و لوازم مینا کاری را داریم که امیدواریم برای شما در بالاترین حد ممکن مفید واقع شود. با ما تا انتهای مقاله همراه باشید.
ابزار و لوازم میناکاری
ارزش میناکاری به واسطه‌ی ظرافت طرح‌ها و تمیزی و دقت هنرمند در زمان اجرا است. این مسئله علاوه بر مهارت به ابزار مناسب نیز نیاز دارد. در اینجا به بررسی و معرفی ابزار و لوازم میناکاری می‌پردازیم.
قلم موی مناسب میناکاری
این قلم مو از موی سمور و موی پشت گربه ساخته میشود. طرز تهیه و بستن قلم مو یکسان است ولی در سلیقه‌ها ممکن است تفاوت هایی وجود داشته باشد. موها را بعد از چیدن، با شانه کوچک مخصوصی، از ابتدا تا انتها، شانه میکنند تا کرک‌‌های مزاحم از ته آن به طور کامل خارج شود و موهای شکسته از موهای سالم جدا شود.
برای آن که موها با نظم در قالب قرار بگیرند و در یک خط باشند، ته قالب را به سطح همواری می‌زنند. آن‌گاه موها را از قالب خارج و خیس میکنند و انتهای آنها را با نخ می‌بندند و نوک آنها را از انتهای شاه پر کبوتر که قبلا تمیز و آماده‌شده و نوک آن را بریده‌اند، رد میکنند تا موها به نوک شاه پر برسد.
پس از بیرون آوردن مقدار مورد نظر از نوک شاه پر انتهای پر را چسب زده و یا دسته‌ای را که ساخته‌اند و داخل شاه پر کرده‌اند با نخ محکم می‌بندند. نوع و رنگ موی گربه نقش بسیار موثری در کاربرد قلم دارد. اگر بخواهند عمل پرداز انجام شود، از موهایی که بیشتر خاصیت فنری دارند استفاده میکنند. گاهی اوقات در قلم‌گیری احتیاج میشود که از موی گربه‌هایی که موهای دو رنگ قهوه‌ای و سفید یا زرد استفاده شود و اگر به کارهای بسیار نرم و ظریف نیاز باشد از موی گربه سفید استفاده میشود.
مداد کپی میناکاری
برای طراحی بر روی اجسامی که مینا کاری شده اند بهتر است از مدادهای کپی استفاده کنید زیرا رنگ این مدادها در کوره محو میشود و در صورتی که بعد از کوره، هنوز اثر مداد بر روی اجسام باقی بماند به راحتی قابل پاک شدن است. ولی پاک کردن مدادهای معمولی مشکل است و در کوره نیز از بین نمی‌رود.
برای آشنایی با تاریخچه و هنر مینا کاری مقاله «صنایع دستی میناکاری: نشانی از چرخ مینا در زمین» را بخوانید.
پودر مینا
مینا به صورت تکه‌های درشت یا پودر ساییده شده است. پودر مینا معمولا الک میشود ولی بهترین نوع آن الک شده مش 250 است که از نظر ظرافت و لطافت، کیفیت بسیار بالایی دارد. مینا تکه‌ای دارای ذرات نامساوی است که با الک کردن از اندازه یک نخود تا خرده‌های خیلی کوچک حاصل میشود و می‌توان آن را در هاون به اندازه دلخواه سابید.
پودر مینا که در حالت نرم است را در کاسه‌هایی با عمق کم هاون یا شیشه بطری مانند می‌ریزند. کمی آب مقطر به اندازه‌ای که پودر در آن شناور باشد اضافه میشود و به آرامی چرخانده شده تا هر نوع گرد و غبار و ناخالصی آن به سطح بیاید. این عمل شش تا هشت بار انجام میشود و هر دفعه آب خالی شده و دوباره پر میشود. اگر نخواهید مینای شسته شده را بلافاصله استفاده کنید باید آن را در ظرف مسطحی قرار دهید و در دمای حدود 991 درجه سانتی‌گراد خشک و در محفظه‌های شیشه‌ای نگهداری کنید تا در اثر مجاورت هوا و رطوبت کیفیت آن از دست نرود.
آماده کردن چسب مینا
چسب در مینا کاری، به‌عنوان عامل اتصال پودر مینا بر روی فلز استفاده میشود و همچنین برای چسباندن نوارهای فلزی بر روی صفحه فلاکس خورده در شیوه‌های میناکاری مخصوص حجره‌ای نیز استفاده دارد؛ زیرا این دو ماده باعث می‌شوند، نوارهای فلزی به همان حالت روی سطح کار نگه داشته شوند و تا زمان رفتن به کوره تکان نخورند و جا به جا نشوند.
کتیرا، به عنوان یکی از بهترین چسب‌های سنتی پرکاربردی است که در این کار استفاده می شود. برای تهیه ابتدا 30 گرم کتیرا را با یک لیتر آب ولرم مخلوط می‌کنیم و 24 ساعت نگه می‌داریم تا چسبندگی لازم را پیدا کند و بعد آماده استفاده است.
لوازم میناکاری
ابزار مختلفی به عنوان لوازم میناکاری و حرارت‌دهی قطعات در این صنعت استفاده میشود و از آنجا که لازم است هنگام حرارت دادن شی مورد نظر، میناکار حدود یک متر با کوره فاصله داشته باشد، ابزارهایی نظیر انبر و کفگیر از جنس آهن نسوز با دسته بلند بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد. سایر ابزارآلات عبارت اند از:
- اره مویی
- انواع سه پایه
- انبر جهت خارج کردن کار
- برس فایبرگلاس
- پایه توری برای قرار دادن کار در کوره
- پلاک های فلزی
- دستکش نسوز
- دو نوع کفگیر برای گذاردن کار در کوره
- سنگ چخماق برای ساییدن سیم
- قلم مو و مغارهای مختلف برای رنگ‌گذاری و فرم‌‌دهی
- قیچی برای بریدن فلز
- هاون چینی
کوره مناسب میناکاری
دو نوع کوره مینا کاری به دو نوع سنتی و برقی وجود دارد. کوره سنتی که بیشتر در ایران استفاده میشود از پنج قسمت اصلی تشکیل شده است:
- ساختمان آجری
- محفظه نسوز فلزی
- موتور باد
- مشعل نفتی
- مخزن نفتی
نوع دیگری از کوره، کوره برقی است که امروزه در اندازه‌‌های متفاوت و به اشکال گوناگون وجود دارد. حرارت این کوره به وسیله گرماسنج و زمان حرارت، توسط زمان‌سنج اندازه گیری میشود. حرارت این کوره ها قابل کنترل و نسبت به کوره‌های سنتی بالاتر و قابل‌حمل است که از مزایای آن محسوب میشود.
سخن آخر
مینا کاری، هنری بسیار قدیمی و بسیار با ارزش و زیبا است. ما در این مقاله تلاش کردیم شما را با انواع ابزار و لوازم میناکاری آشنا کنیم. انواع ظروف میناکاری در فروشگاه اینترنتی هلیاباکس قابل مشاهده و خرید است.